Yıllık ücretli izin hakkı Anayasa’da düzenlenen dinlenme hakkının bir yansımasıdır.“Dinlenmek, çalışanların hakkıdır. Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir.”
Yıllık izin hakkı İş Kanunu ve sair Yönetmelik çerçevesinde düzenlenen, işçiye çalışmasının karşılığında dinlenme hakkı tanıyan bir haktır. Yıllık iznin kullanılması ve yıllık izin süreleri kanunda asgari şekilde düzenlenmiş olup emredici niteliktedir. Bu süreler işçi aleyhine değiştirilemezse de bireysel veya toplu iş sözleşmeleri ile işçi lehine düzenleme yapılması mümkündür. Aşağıda yıllık izne hak kazanma koşulları, yıllık izin süreleri, süresi içerisinde kullanılmayan yıllık izin haklarının neticeleri ve yıllık izin alacağı talepli davalarda hukuki süreç incelenecektir.
Yıllık Ücretli İzne Hak Kazanma Koşulları
Yıllık izin ücreti, İş Kanunu çerçevesinde düzenlenmiş olup İş Kanunu kapsamında “işçi” sayılanlarca hak kazanılabilmektedir. İşin niteliği gereği bir yıldan kısa sürecek olan mevsimlik işlerde yıllık izin hakkından bahsedilemeyecektir.
İşçinin yıllık izin kullanma hakkı, genel bir tanım yapılması gerekirse, işyerinde en az 1 yıldır çalışıyor olması koşuluna bağlanmıştır. 1 yıllık çalışma süresine deneme süresi de dahil edilmektedir. Yine aynı işverenin farklı işyerlerinde gerçekleştirilen çalışma süreleri de birleştirilerek hizmet süresi tespit edilecektir.
Bir yıllık süre içerisinde çalışılmış sayılan günler haricinde işçinin hizmet süresinde kesinti olması halinde, 1 yıllık hizmet süresinin tamamlanması beklenecek, işçi fiili çalışma süresini tamamladıktan sonra yıllık ücretli izne hak kazanacaktır.
İşçi yıllık ücretli izin haklarını, 1 yıllık hizmet süresini takip eden hizmet yılı içerisinde kullanabilecek olup bir sonraki izin hakkını kazanabilmesi için 1 yıllık hizmet süresinin dolduğu günden itibaren yeniden 1 yıllık hizmet süresini daha doldurması gerekecektir.
Yıllık İzin Süreleri
Yıllık izin süreleri Kanun’da düzenlenmiş olup bu süreler emredici ve asgari niteliktedir. İşçi aleyhine değiştirilmesi mümkün değildir. Ancak işçi ve işverenin anlaşmaları gereği işçi lehine yıllık izin sürelerinin uzaması mümkündür.
Yıllık izin süresi, hak kazanıldığı takdirde ve hizmet yılı içerisinde kullandırılmak zorunda olup işçinin yıllık ücretli izin hakkından vazgeçmesi mümkün değildir.
Yıllık ücretli izin süreleri işçinin hizmet süresine göre değişkenlik arz etmektedir. Hizmet süresi;
a. Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olan işçi: 14 gün,
b. Beş yıldan fazla onbeş yıldan az olan işçi: 20 gün,
c. Onbeş yıl (dahil) ve daha fazla olan işçi: 26 gün, asgari, yıllık izin hakkına sahiptir.
Yer altı işlerinde çalışan işçiler için yıllık ücretli izin süreleri bu sürelere dörder gün arttırılarak uygulanır. 18 ve daha küçük yaştaki işçilerle 50 ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin sürelerinin 20 günden az olamayacağı düzenlenmiştir.
Yıllık İzin Hesaplamasında Çalışılmış Sayılan Günler
Yıllık izin ücretinin tespitinde işçinin hizmet süresi dikkate alınmakta olup işçinin en az 1 yıllık çalışmasının bulunması gerekmektedir.Yıllık izin hakkı bakımından çalışılmış gibi sayılacak haller 4857 sayılı İş Kanunu’nun 55. maddesinde düzenlenmiştir.
a. İş Kanunu 25/I-b bendinde öngörülen süreleri aşmamak koşuluyla işçinin hastalık ve geçirdiği bir kaza sebebiyle işe gelemediği günler.
b. Kadın işçilerin doğum izni ve süt izni sebebiyle (İş Kanunu m.74) çalışmadığı günler.
c. İşçinin muvazzaf askerlik hizmeti dışında manevra veya herhangi bir kanundan dolayı ödevlendirilmesi sırasında işine gidemediği günler. Bu sürenin bir yıllık süre içerisinde 90 günü aşmaması gerekmektedir. 90 günü aşan günler çalışılmış günlerden sayılmayacaktır.
d. Çalışmakta olduğu işyerinde zorlayıcı sebepler yüzünden işin aralıksız bir haftadan çok tatil edilmesi sonucu olarak işçinin çalışmadan geçirdiği zamanın 15 günü.
e. İş Kanunu’nun 66. maddesinde işçinin çalışma süresinden sayılacak haller özel olarak düzenlenmiştir. Bu haller, yıllık izin hesaplamasında da çalışılmış günlerden sayılacaktır.
f. Hafta tatili, ulusal bayram, genel tatil günleri.
g. 3153 sayılı Kanuna dayanılarak çıkarılan yönetmeliğe göre röntgen muayenehanelerinde çalışanlara pazardan başka verilmesi gereken yarım günlük izinler.
h. İşçilerin arabuluculuk toplantılarına katılmaları, hakem kurullarında bulunmaları, bu kurullarda işçi temsilciliği görevlerini yapmaları, çalışma hayatı ile ilgili mevzuata göre kurulan meclis, kurul, komisyon ve toplantılara yahut işçilik konuları ile ilgili uluslararası kuruluşların konferans, kongre veya kurullarına işçi veya sendika temsilcisi olarak katılması sebebiyle işlerine devam edemedikleri günler.
ı. Ek 2. maddede sayılan izin süreleri,
j. İşveren tarafından verilen diğer izinler ile 65 inci maddedeki kısa çalışma süreleri.
k. Bu Kanunun uygulanması sonucu olarak işçiye verilmiş bulunan yıllık ücretli izin süresi.
Yıllık İznin Uygulanması
Yıllık izin hakkı kazanan işçinin bu izinleri ne şekilde kullanacağı İş Kanunu’nun 56. maddesinde düzenlenmiştir. Yıllık ücretli izin süresinin işveren tarafından bölünmesi yasaklanmıştır. Yıllık izin hakkının işveren tarafından sürekli bir şekilde verilmesi zorunludur. Ancak işçi ile işverenin karşılıklı anlaşması koşuluyla yıllık izin süresinin bir bölümü 10 günden az olmamak koşuluyla bölümler halinde kullanılabilecektir.
İşveren tarafından yıl içerisinde verilen ücretli ve ücretsiz izinler ile hastalık izinleri yıllık izin hakkından mahsup edilememektedir. İşçinin yıllık izin kullanma dönemine rastlayan ulusal bayram ve genel tatil günleri ile hafta tatili günleri yıllık izin süresinden sayılmamaktadır.
Yasa hükmüne göre; “Yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren toplam dört güne kadar ücretsiz izin vermek zorundadır.”
Yıllık İznin İşverence Kullandırılmamasının Sonuçları
Yıllık izin hakkı kazanan işçi, bu hakkını kullanım süresi içerisinde talep ettiği dönemde kullanabilecektir. Yönetmelik gereği işçinin yıllık izin hakkını kullanmak istediğini en az 1 ay önceden işverene yazılı olarak bildirmelidir. Yıllık iznin kullanılacağı döneme ilişkin işverene de söz hakkı tanınmış olup işyeri düzeninin korunması ve diğer işçilerin de haklarını kullanabilmesi adına işverene işçinin yıllık izin kullanma talebini reddetme hakkı tanınmıştır. Ancak bu hak, işçinin yıllık izin hakkını kullanmasını engelleyecek nitelikte değil, işyeri düzeni ve iş akışının bozulmasının önüne geçici nitelikte ve dürüstlük kuralı çerçevesinde kullanılabilecek bir haktır. İşyeri düzeninin işveren tarafından sağlanması gerekmekte olup işveren tüm işçilerine yasal izin haklarını kullandırmakla yükümlüdür.
İşverenin, işçinin yıllık izin kullanma talebini uzun süreler reddetmesi, işçinin yasal kullanım süresi içerisinde yıllık izin hakkını kullanamayışı, bir nevi işverenin işçinin yıllık izin hakkını kullanmasını engellemesi Yargıtay içtihatları gereği somut olaya göre değerlendirilmekte olup yıllık izin talebinin her reddedilmesi hali işçi açısından haklı fesih nedeni oluşturmamaktadır. Yargıtay içtihatlarına göre; yıllık izin hakkının kullandırılmamasının süreklilik arz etmesi ve işçinin talebinin işverence haklı gerekçeler olmaksızın reddedilmesi halinde işçinin iş akdini feshinin haklı sebebe dayanacağı kabul edilmektedir.
Yıllık İzin Kullanan İşçi Bu Süreçte Başka Bir İşte Çalışabilir Mi?
Dinlenme hakkı Anayasal çerçevede düzenlenen haklardan biridir. Bu düzenlemeye hem işveren hem de işçinin itibar etmesi gerekmektedir. Bir işyerindeki çalışması karşılığında yıllık ücretli izin hakkı kazanan işçinin yıllık izin süresi içerisinde dinlenme hakkını kullanması beklenmektedir. Bundan ileri gelerek yıllık izin süresi içerisinde işçinin başka bir işyerinde ücret karşılığı çalışması yasaklamıştır. Böylesi bir çalışma yapan işçinin bu çalışmasının anlaşılması halinde işveren, izin süresi için işçiye ödemiş olduğu ücreti geri alma hakkına sahip olacaktır.
Yıllık İzin Alacağı Nasıl Hesaplanır?
Kural olarak işveren, yıllık izin hakkını kullanacak olan işçiye yıllık izinde geçecek olan süre kadar ücretini peşinen vermek zorundadır. Yıllık izin alacağı hesaplanırken işçinin, yıllık izne çıkmadan evvelki günlük brüt ücreti dikkate alınacaktır. Yıllık izinde geçen süre ile işçinin günlük brüt ücreti çarpılarak alacak hesabı yapılır. Ancak ücret işçiye ödenmeden evvel, damga vergisi, gelir vergisi, SGK kesintileri yapılarak ödenir. Bir diğer deyişle işçinin yıllık izinde geçen günlerine ilişkin net ücret ödemesi yapılarak SGK primleri eksiksiz ödenecektir.
İşçinin Çalışma Döneminde Kullanmadığı Yıllık İzinler
İşçi tüm çalışma döneminde hak etmiş olduğu yıllık izin sürelerinin tamamını kullanmamış olabilir. Bu halde her ne kadar kullanım süresi geçmişse de daha sonra kullanmadığı yıllık izin sürelerine ilişkin ödemelerini talep etme hakkı mevcuttur. Yıllık ücretli izin alacağı feshe bağlı alacaklardan olup bu alacağın doğması için iş sözleşmesinin sona ermesi gerekmektedir. Yıllık izin alacağının talep edilebilmesi için iş sözleşmesinin hangi sebeple sona erdiğinin önemi bulunmamakta, işçi haklı sebeple işten çıkarılsa dahi yıllık ücretli izin alacağını talep edebilmektedir. Yıllık ücretli izin alacağı işçinin fesih tarihindeki en son ücreti üzerinden hesaplanacaktır.
Yıllık İzin Talepli Davada İspat
İş Kanunu’nun 56. Maddesi düzenlemesi gereği işveren, işyerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izinlerini gösterir izin kayıt belgesi tutmak zorundadır. Yıllık ücretli izin talepli davalarda işçinin yıllık izin hakkını kullandığını ispat yükü işveren üzerindedir. İşveren bunu yıllık izin formlarıyla, yıllık izin tahakkuku içerir ve işçinin imzasını haiz ücret bordrolarıyla ispatlayabilmektedir. İşverenin yıllık izne ilişkin bir delil sunmadığı ve işçinin bakiye yıllık izin alacağı talep ettiği hallerde mahkemelerin isticvap deliline başvurduğu görülmektedir. İsticvap delili ile hakim davacı işçinin kullandığı ve bakiye kalan yıllık izin sürelerine ilişkin beyanını alarak bu beyan üzerine inceleme yapmakta ve hüküm kurmaktadır.
Yıllık İzin Alacağında Zamanaşımı
Yıllık ücretli izin alacağı feshe bağlı alacaklardan olup iş sözleşmesi sona ermedikçe talep edilemez. Ancak iş sözleşmesinin feshi tarihi itibariyle 5 yıllık zamanaşımına tabi tutulmuştur. İş sözleşmesinin sona ermesinden itibaren 5 yıllık süre dolduğu takdirde işçi yıllık ücretli izin alacağı talep edemeyecektir.
Yıllık İzin Alacağında Arabuluculuk Zorunlu Mudur?
Yıllık ücretli izin alacağı İş Kanunu çerçevesinde düzenlenen işçilik alacaklarındandır. Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu uyarınca işçilik alacakları talepli davalarda arabuluculuk dava koşulu olup arabuluculuk başvurusu olmaksızın açılan davalar usulden reddedilmektedir.
Yıllık İzin Alacağında Görevli ve Yetkili Mahkeme
İşçilik alacaklarından biri olan yıllık ücretli izin alacağına ilişkin davalarda görevli mahkeme İş Mahkemeleridir.
Yetkili mahkeme ise; işverenin merkezinin veya şubesinin bulunduğu yer mahkemeleri ile işçinin işini gördüğü yer mahkemeleridir.