Bu makalede Türk Silahlı Kuvvetleri’nde uygulanan disiplin cezalarından hizmet yerini terk etmeme disiplin cezasının uygulanması, personelin mesleği üzerindeki etkileri, cezanın hangi haller nedeniyle uygulanacağı kapsamlı bir şekilde açıklanacaktır.
Hizmet Yerini Terk Etmeme Cezası Nedir?
Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanun’da ( 6413 Sayılı Kanun) geçen ‘ hizmet yerini terk etmeme’ disiplin cezası, personelin görev yaptığı yerden ayrılmayıp hizmetine devam etmesini gerektiren disiplin cezasıdır. Bu ceza, personelin kanundaki disipline aykırı fiilleri gerçekleştirdiği takdirde disiplin amirleri veya disiplin kurulları tarafından verilir.
Hizmet Yerini Terk Etmeme Disiplin Cezasını Gerektiren Fiil ve Haller
Emre itaatsizlik: Kasıtlı olarak hizmete ilişkin bir emri tam yapmamak ya da değiştirerek veya sınırını aşmak suretiyle yapmaktır. Örneğin,
- Bir askerin, üstü tarafından verilen devriye görevini tam yapmayarak, görev süresini kısaltması.
- Bir askerin, verilen emir doğrultusunda belirli bir raporu hazırlarken, emirden saparak eksik bilgiyle rapor hazırlaması.
- Verilen emri yerine getirirken sınırları aşarak yetkisi olmayan bir alanda işlem yapmak.
Kısa süreli kaçmak: Kıtasından veya görev yerinden yedi günü aşmayacak ve bu süre içinde kendiliğinden gelecek şekilde kaçmak veya mesaiye gitmemektir. Örneğin,
- Bir askerin, mesai saati içinde görev yerini terk edip, iki gün boyunca izinsiz olarak ortadan kaybolması.
- Bir askerin, görev esnasında kıtasını izinsiz terk ederek şehirde dolaşması, ancak yedi gün içinde geri dönmesi.
- Bir askerin, sabah mesaisine gitmeyerek gün boyunca ortadan kaybolması ve akşam geri dönmesi.
İzin süresini geçirmek: İzin, istirahat veya hava değişimi süresini yasal veya kabul edilebilir bir mazereti olmaksızın altı günü aşmayacak ve bu süre içinde kendiliğinden gelecek şekilde geçirmektir. Örneğin,
- İzin süresi dolmasına rağmen altı gün boyunca birliğine dönmeyen ve daha sonra mazeretsiz olarak dönen bir asker.
- Hava değişimi süresi bittikten sonra, altı gün içinde kendiliğinden dönen bir asker.
- Resmi izin süresi dolmasına rağmen, yasal bir mazeret göstermeksizin altı gün daha izinsiz olarak izin yerinde kalan bir asker
Hizmete mahsus eşyaya zarar vermek: Harp malzemesini veya hizmete tahsis edilmiş bir askeri eşyayı; kasıt, ihmal veya tedbirsizlik sonucu kaybetmek veya hasara uğramasına sebebiyet vermektir. Örneğin,
- Bir askerin, nöbet esnasında ihmalkar davranarak silahını düşürüp hasara yol açması.
- Kasıtlı olarak bir aracın anahtarını kaybetmesi.
- Bir askerin, savaş malzemesini dikkat etmeyerek suya düşürüp zarar vermesi
Hediye istemek veya borç almak: Maiyetinden veya astlarından hediye istemek veya her ne şekilde olursa olsun borç almaktır. Örneğin,
- Bir askerin, altında çalışan bir erden doğum günü için hediye istemesi.
- Bir astsubayın, altında çalışan bir personelden borç para istemesi.
- Bir üst rütbelinin, maiyetindeki askerden kıyafet hediye etmesini talep etmesi
Maiyetinin disiplinsizliği hakkında soruşturma yapmamak: Maiyeti tarafından işlenen bir disiplinsizliği öğrenmesine rağmen ceza vermeme takdir yetkisinin bulunduğu hâller dışında kasten disiplin soruşturması yapmayarak disiplinsizliği örtbas etmektir. Örneğin,
- Bir subayın, bir askerin disiplin ihlalini görmezden gelerek soruşturma açmaması.
- Maiyetindeki bir personelin devamsızlık yapmasını bilmesine rağmen ceza vermemesi.
- Bir askerin, emir vermeden, kasıtlı olarak disiplin soruşturması yapmayıp disiplinsizliği örtbas etmesi.
Asta kötü muamele yapmak: Astına, askeri usul ve kurallar dışında kötü davranmak, eziyet amacıyla hizmetini lüzumsuz yere güçleştirmek veya başkaları tarafından kötü muamelede bulunulmasına müsamaha göstermektir. Örneğin,
- Bir üst rütbelinin, astına görev esnasında sürekli hakaret etmesi.
- Bir komutanın, astına gereksiz yere zorlayıcı fiziksel görevler vermesi.
- Bir üst rütbelinin, astına işkence yapar gibi ağır iş yükü yüklemesi
Nöbet talimatına aykırı hareket etmek: Maddi bir zarar doğmasına sebebiyet vermeyecek şekilde, ilgili mevzuat kapsamındaki nöbet görevlerini yaparken, nöbet yerini terk etmek veya belirlenmiş ve tebliğ edilmiş olan nöbet talimatındaki kurallara aykırı hareket etmektir. Örneğin,
- Bir askerin, nöbet esnasında nöbet yerini terk ederek kısa süreli bir gezinti yapması.
- Nöbetçi askerin, nöbet sırasında uyuyarak nöbet talimatına uymaması.
- Bir askerin, nöbet talimatındaki kuralları dikkate almayarak nöbeti aksatması.
Hoşnutsuzluk yaratmak: Çalıştığı mesai ortamında söz veya fiilleri ile hizmetin yerine getirilmesini olumsuz yönde etkilemektir. Örneğin,
- Bir askerin, mesai saatleri içinde sürekli şikayet ederek iş arkadaşlarının moralini bozması.
- Bir askerin, amirlerine karşı olumsuz söylemlerle çalışma ortamında hoşnutsuzluk yaratması.
- Bir askerin, diğer personelin motivasyonunu düşüren ve hizmetin aksamasına neden olan davranışlar sergilemesi
Tahrik: Asker kişileri, amirlerine veya üstlerine karşı itaatsizliğe, saygısızlığa, mukavemet göstermeye veya müessir fiil işlemeye tahrik veya teşvik etmektir. Örneğin,
- Bir askerin, diğer askerlere amirlerine karşı gelmeleri için kışkırtması.
- Bir askerin, astlarını, üstlerine karşı saygısızca davranmaları için cesaretlendirmesi.
- Bir askerin, diğer askerlere üstlerine fiziksel olarak saldırmaları için tahrikte bulunması.
Sarhoşluk: Tıbbi raporla ispatlanmak veya gizlenemeyecek derecede olmak şartıyla, göreve sarhoş gelmek veya görevdeyken alkollü içki içmektir. Örneğin,
- Bir askerin, gece nöbetine alkollü olarak gelmesi ve bu durumun gizlenemeyecek kadar belirgin olması.
- Bir askerin, mesai sırasında alkollü içki içmesi ve görevi aksatması.
- Bir askerin, bir askeri tatbikat sırasında alkollü olarak görev yapmaya çalışması
Kumar oynamak: Askeri mahâl içinde kumar oynamaktır. Örneğin,
- Bir askerin, kışlada poker oynayarak para karşılığı kumar oynaması.
- Bir askerin, askeriye içinde diğer askerlerle kart oyunları oynayarak bahis yapması.
- Bir askerin, bir askeri lojman içinde kumar oynarken yakalanması.
Yasak edilen malzemeyi bulundurmak: Kıta, karargâh ve kurumlarda ya da görev esnasında bulundurulması veya kullanılması emirle yasak edilen cep telefonu, bilgisayar, radyo, teyp, fotoğraf makinesi gibi görüntü, ses ve benzeri verileri ve bilgileri kaydeden, depolayan veya ileten her türlü cihaz ve aletler ile aksamlarını bulundurmak veya kullanmaktır. Örneğin,
- Bir askerin, askeri bir bölgede cep telefonunu izinsiz kullanması.
- Bir askerin, nöbet esnasında yanına gizlice fotoğraf makinesi alması.
- Bir askerin, yasaklı bilgisayar oyunlarını kışla içinde oynaması.
İzinsiz üyelik: Meslek kuruluşları, dernek ve vakıf üyelikleri ile spor kulüplerinin faal üyeliklerine izin almaksızın girmektir. Örneğin,
- Bir askerin, izin almaksızın bir spor kulübüne aktif üye olması.
- Bir askerin, izinsiz olarak bir dernek veya vakıfa üye olması.
- Bir askerin, izin almadan meslek kuruluşlarına aktif olarak katılması
Disiplin cezasının yerine getirilmesine karşı gelmek: Yetkili kişi veya organlar tarafından verilen disiplin cezalarının, idari yaptırımların veya disiplinsizlik nedeniyle verilen görev ve sorumlulukların gereğinin yerine getirilmesine karşı çıkmak ve bu kapsamda yapılması zorunlu olan görev ve yükümlülükleri tam olarak yerine getirmemektir. Örneğin,
- Bir askerin, verilen disiplin cezasını yerine getirmemek için açıkça itiraz etmesi.
- Bir askerin, kendisine verilen idari yaptırımı yerine getirmemesi.
- Bir askerin, disiplin cezası nedeniyle verilen görevleri yerine getirmeyi reddetmesi.
Kavga etmek: Meşru savunmaya ilişkin şartlar saklı kalmak kaydıyla, askeri mahâl içerisinde, fiilen birisine vurmaktır. Örneğin,
- Bir askerin, bir meslektaşıyla tartışarak ona vurması.
- Bir askerin, kışla içinde diğer bir askerle fiziksel olarak kavgaya tutuşması.
- Bir askerin, bir eğlence sırasında başka bir askere fiziksel saldırıda bulunması
Askerî kimliğini, görev veya faaliyetlerini izinsiz açıklamak: Eyleminin daha ağır bir disiplin suçunu oluşturma durumları hariç olmak üzere kendisinin veya başka bir askerî personelin, askerî kimliğini, görev veya faaliyetleri kapsamında askerî bilgi, belge, konum bilgisi veyahut bunlardan herhangi birini içeren resim, yazı, fotoğraf, ses kaydı, video gibi görsel ve işitsel materyalleri, Millî Savunma Bakanlığınca yetki verilen durumlar hariç, radyo, televizyon, internet, sosyal medya, gazete, dergi, kitap ve diğer tüm medya araçları ile her türlü yazılı, görsel, işitsel ve elektronik kitle iletişim araçları vasıtasıyla yayınlamak veya açıklamaktır. Örneğin,
- Bir askerin, sosyal medya hesabında kendi askeri kimliğini ve görev yerini ifşa etmesi
- Bir askerin, arkadaşlarına askeri operasyonla ilgili gizli bilgileri paylaşması.
- Bir askerin, bir gazeteye askeri kimliği ve faaliyetlerini açıklayan bir röportaj vermesi
Türk Silahlı Kuvvetleri İçin Hizmet Yerini Terk Etmeme Disiplin Cezasının Personele Olumsuz Etkileri
Hizmet Yerini Terk Etmeme Disiplin Cezası, Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) bünyesinde görev yapan bir askerin mesleki kariyeri üzerinde ciddi etkiler doğurabilecek niteliktedir. TSK Disiplin Kanunu’nun 30. maddesi uyarınca, Hizmet Yerini Terk Etmeme Disiplin Cezası dahil olmak üzere tüm disiplin cezaları ilgili personelin şahsi dosyasına kaydedilir. Bu kayıtlar, personelin terfi, atama ve diğer idari işlemlerinde dikkate alınır. Şahsi dosyada yer alan bir kınama cezası, personelin disiplin anlayışı ve askeri standartlara uyum derecesi açısından olumsuz bir izlenim bırakır ve bu durum, terfi süreçlerinde engelleyici bir faktör teşkil edebilir.
Ayrıca, mükerrer disiplinsizlik fiilleri nedeniyle birden fazla Hizmet Yerini Terk Etmeme Disiplin Cezası alınması, daha ağır sonuçlar doğurabilir. TSK Disiplin Kanunu’nun 14. maddesi uyarınca, bir asker aynı fiil nedeniyle iki yıl içinde tekrar kınama cezası alırsa veya bir yıl içinde benzer nitelikte iki farklı ceza alırsa, bir derece daha ağır bir ceza ile tecziye edilir. Bu düzenleme, TSK’nın tekrar eden disiplin ihlallerini önleme ve disiplini muhafaza etme konusundaki kararlılığını göstermektedir.
Hizmet Yerini Terk Etmeme Disiplin Cezası, uyarma ve kınama gibi disiplin cezalarının birikmesi halinde, daha ciddi sonuçlara yol açabilir. 30. maddeye göre, disiplin cezaları, personelin TSK’dan ilişiğinin kesilmesi kararlarında dikkate alınır. Özellikle, belirli bir süre içinde belirli bir sayıda disiplin cezası puanı toplayan veya farklı amirlerden mükerrer cezalar alan bir asker hakkında TSK’dan ayırma cezası uygulanabilir.
Örneğin, bir asker bir yıl içinde 18 disiplin cezası puanı toplar veya farklı amirlerden 12 kez ceza alırsa, bu kişi disiplinsizlik fiilini alışkanlık haline getirmiş sayılır. Hizmet Yerini Terk Etmeme Disiplin Cezası, disiplin amirince verilirse 3.5, disiplin kurulu tarafından verilirse 4.5 ceza puanı almasına neden olur. Bu durumda, sözleşmeli subay ve astsubaylar hariç olmak üzere, subay ve astsubaylar hakkında ayırma cezası verilebilir. Yüksek Disiplin Kurulu, bu tür durumlarda verilen cezaların usulüne uygun olmadığını veya ceza tayininde objektiflikten uzaklaşıldığını tespit ederse, söz konusu cezaları tamamen veya kısmen kaldırabilir ya da personelin görev yerinin değiştirilmesine ve durumunun bir yıllık deneme süresi sonunda yeniden değerlendirilmesine karar verebilir.
Cezanın Yerine Getirilme Şekli
Hizmet yerini terk etmeme cezası, disiplin amirleri veya disiplin kurulları tarafından verilebilir. Disiplin amirleri, bu cezayı TSK Disiplin Kanunu’na ekli (1) sayılı çizelgeye göre verirken, disiplin kurulları ise bu cezayı dört ila on gün arasında bir süreyle verebilir. Cezanın süresi, işlenen disiplinsizlik fiilinin ağırlığına göre belirlenir. Bu süre boyunca personel, mesai saatleri dışında da görev yaptığı yerden ayrılmamak zorundadır.
Örneğin, bir askerin emre itaatsizlik veya nöbet görevini ihmal etmesi durumunda, bu cezaya çarptırılması mümkündür. Cezanın verildiği süre boyunca, askere uygun bir yatma yeri tahsis edilir. Bu yatma yeri, askerin dinlenme ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde düzenlenir, ancak bu süre zarfında askerin günlük yaşam alanı, kışla veya görev yaptığı alan olacaktır.
Hizmet yerini terk etmeme cezasının uygulanması sırasında, tatil günlerinde cezanın yerine getirilmesine ara verilir. Bu, cezanın yalnızca mesai günlerinde uygulanacağı anlamına gelir. Ayrıca, ceza süresi boyunca personel, hizmete ilişkin durumlar hariç olmak üzere, günde toplam bir saati geçmemek kaydıyla ziyaretçi kabul edebilir. Bu düzenleme, askerin sosyal hayatını tamamen kısıtlamamak amacıyla yapılmıştır, ancak ziyaretler sınırlı tutulur ve sıkı bir şekilde denetlenir.
Hizmet Yerini Terk Etmeme Cezası Gerektiren Hallerde, Bir Derece Daha Ağır Ceza veya Bir Alt Ceza Verilmesi ve Disiplin Amirinin Takdir Yetkisi
Disiplin Kanunun 14. maddesinin 1. fıkrası, belirli koşullar altında disiplinsizliklere verilen cezanın bir derece ağırlaştırılabileceğini öngörmektedir. Buna göre, bir personel, disiplinsizlik fiilini işlediği tarihten geriye doğru iki yıl içinde aynı disiplinsizlikten dolayı disiplin cezası almışsa veya bir yıl içinde aynı derecede cezayı gerektiren farklı disiplinsizlikler nedeniyle iki defa ceza almışsa, hizmete kısmi süreli devam cezası yerine bir derece daha ağır bir ceza (oda hapsi ) cezası verilmesi sadece seferberlik ve savaş durumları ile barış zamanında karasuları dışında bulunan gemilerde işlenen fiiller için mümkündür.
Kanunun 14/3 maddesi disiplin amirinin amirinin uyarma, kınama ve hizmete kısmi süreli devam cezalarında disiplin amirinin disiplin cezası vermeyebileceği öngörülmüştür. Bu nedenle hizmet yerini terk etmeme disiplin cezasını gerektiren fiillerin işlendiği zaman amirinin ceza vermeme yetkisi yoktur.
Disiplin Amirinin Bir Alt Ceza Uygulaması
Disiplin Kanunun 14.maddesinin 2. fıkrası, disiplin amirlerine, personelin olumlu hizmet geçmişi, sicili, disiplin durumu ve eylemin niteliği gibi faktörleri göz önünde bulundurarak, bir derece daha hafif ceza uygulama yetkisi tanımaktadır. Bu, disiplin amirlerine, disiplinsizlik fiilini objektif bir şekilde değerlendirip, cezayı buna göre hafifletme imkanı sunar.
Disiplin amirleri, örneğin, hizmet yerini terk etmeme cezası gerektiren bir durumda, personelin geçmişteki disiplinli davranışları ve sicilinde yer alan olumlu notları göz önünde bulundurarak, bu cezayı aylıktan kesme cezasına çevirebilir. Aynı şekilde, disiplin amirleri, uyarma, kınama ve hizmete kısmi süreli devam cezalarını gerektiren disiplinsizliklerde, cezayı tamamen uygulamama takdirine de sahiptir. Disiplin amirlerine bu hak hizmet yerine terk etmeme cezasında verilmemiştir.
Hizmet Yerini Terk Etmeme Disiplin Cezasında Zamanaşımı
6413 Sayılı Kanunun 39’uncu maddesinde Disiplin amirleri, bir disiplinsizlik olayını öğrendikten sonra, en geç bir ay içinde disiplin cezası vermelidir. Ancak, disiplin cezasını gerektiren fiil veya davranışların gerçekleştiği tarihten itibaren iki yıl geçmişse, disiplin cezası verilemez. Eğer fiilin incelenmesi ve araştırılması gerekiyorsa, inceleme ve araştırmaya bir ay içinde başlanmalı ve bu süreç altı ayı geçmemelidir. Bu durumda, inceleme ve araştırma süresi bir aylık süreye dahil edilmez.
Hizmet Yerini Terk Etmeme Disiplin Cezalarına İtiraz Usulü
Hizmet yerini terk etmeme disiplin cezasına itiraz süreci, TSK Disiplin Kanunu’nun 41. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, disiplin amirleri tarafından verilen bu cezaya karşı, cezanın tebliğ edilmesinden itibaren iki iş günü içinde itiraz edilebilir. İtiraz, yazılı olarak bir üst disiplin amirine yapılır. Eğer itiraz süresi içinde yapılmazsa, ceza kesinleşir ve itiraz hakkı kaybedilir.
Eğer personel, cezanın tebliğini kasıtlı olarak reddederse, bu durum en az iki imzalı bir tutanakla tespit edilir ve tutanağın tutulduğu tarih tebliğ tarihi olarak kabul edilir. İtiraz başvurusunun ardından, yetkili üst disiplin amiri üç iş günü içinde itirazı karara bağlamak zorundadır. Ancak, ilave inceleme gerekmesi halinde bu süre bir katına kadar uzatılabilir. Üst disiplin amiri, itirazı haklı bulursa verilen cezayı hafifletebilir veya tamamen kaldırabilir; aksi durumda itiraz reddedilir ve karar kesinleşir.
Hizmet Yerini Terk Etmeme Disiplin Cezalarına Karşı Yargı Yoluna Başvurulması
Hizmet yerini terk etmeme cezası, TSK Disiplin Kanunu’na göre subay, astsubay, uzman erbaş ve sözleşmeli erbaş ve erler hakkında uygulanabilir ve bu ceza, iptal davası açılabilecek disiplin cezaları arasında yer almaktadır. Bu nedenle, hizmet yerini terk etmeme cezasına karşı yargı yoluna başvurulabilir. Cezaya itiraz edilip reddedildikten ve ceza kesinleştikten sonra, personel bu cezaya karşı 60 gün içerisinde iptal davası açabilir. Dava açma süresi, cezanın kesinleşmesinden itibaren başlar.
SONUÇ
Hizmet yerini terk etmeme cezası, TSK’da disiplini korumak için önemli bir tedbirdir. Bu ceza, personelin kariyerini olumsuz etkileyebilir ve terfi, atama gibi süreçlere engel teşkil edebilir. Disiplin amirlerinin, cezayı adil ve zamana uygun şekilde uygulamaları, hem disiplinin sağlanması hem de personelin haklarının korunması açısından kritik öneme sahiptir. Bu nedenle haksızlığa uğradığını düşünen personel kanunda belirtilen itiraz yoluna ve idari yargıda iptal davası yoluna giderek hakkını savunmalıdır.