Türk Silahlı Kuvvetlerinde Kınama Disiplin Cezası

Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu personelin disiplinini sağlamak amacıyla çeşitli disiplin cezaları içermektedir. Bu yaptırımlar arasında en hafif olanı ‘‘uyarma cezası’’dır. Kınama disiplin cezası, uyarma disiplin cezasının bir derece daha ağır disiplinsizlikler için öngörülen bir ceza türüdür. Aşağıda kınama cezasının ne olduğu, hangi durumlarda kimler tarafından verilebileceği, cezaya itiraz yollarını ve cezanın sonuçlarını açıklayacağız.

Kınama Cezası Nedir?

Kınama cezası, personele, görevinin icrasında veya hal ve hareketlerinde kusurlu olduğunu yazı ile bildirilmesidir. Kınama cezası, uyarma cezasından bir derece daha ağır fiiller için öngörülmüş olup ceza neticesinde subay ve astsubaylar hakkında 1.5 puan ceza puanı düşülür.

Kınama Disiplin Cezasını Gerektiren Fiil ve Haller

a) Amir veya üste nezaketsizlik

Hizmette veya hizmete ilişkin hâllerde amir veya üste karşı saygısızlık teşkil edecek nitelikte olmayan ancak askeri nezaket, protokol ve terbiye kurallarına aykırılık teşkil eden fiillerde bulunmaktır. Askeri nezaket, protokol ve terbiye kurallarının astlara veya maiyete önceden ilan veya tebliğ olunması veya bu disiplinsizliği yapan kişinin makam ve rütbesi itibarıyla bu kuralları biliyor olması gerektiğinin objektif olarak kabul görmesi hâlinde disiplin cezası verilebilir. Örneğin,

1. Bir asker, amiri ile karşılaştığında selam vermeyi unutuyor ya da isteyerek vermiyor.
2. Amirle resmi bir toplantıda izin almadan konuşmaya başlamak veya amirin sözünü kesmek.
3. Amirine karşı, emir verirken yüzünü buruşturmak veya memnuniyetsizlik göstermek.

b) Meslek etiğine aykırı davranışta bulunmak

 Önceden ilan veya tebliğ edilmiş olan mesleki etik davranış kurallarına aykırı şekilde tavır ve davranışlarda bulunmaktır. Örneğin,

1. Bir askerin, görev sırasında kendisine emanet edilen gizli bilgileri izinsiz olarak başkalarına ifşa etmesi.
2. Görevdeyken, kişisel çıkar sağlamak amacıyla rüşvet almak veya teklif etmek.
3. Bir askerin, arkadaşlarının veya astlarının zaaflarını kullanarak onları zor durumda bırakmak ya da avantaj sağlamak.

c) Küfürlü Konuşmak

Aynı rütbe veya kıdemdeki arkadaşlarına veya astlarına karşı, terbiye ve adaba uygun olmayan sözlerle konuşmaktır. Örneğin,

1. Bir tartışma sırasında aynı rütbedeki bir arkadaşına hakaret içeren sözler sarf etmek.
2. Bir askerin, astlarına görev verirken onları aşağılayıcı ve küfürlü ifadeler kullanması.
3. Bir görev esnasında, bir astın hatasını belirtirken aşırı sert ve küfürlü bir dil kullanmak.

ç) Askeri silsileyi bozarak hareket etmek

 Müsaade edilmediği hâlde veya durumun gerektirdiği hâller haricinde, herhangi bir talebini askeri silsileye riayet etmeyerek doğrudan daha üst amirlerine iletmektir. Örneğin,

1. Bir askerin, kendi amirini bilgilendirmeden veya ona danışmadan doğrudan daha üst bir komutana şikayet veya talepte bulunması.
2. Üstlerinin uygun görmediği bir taleple ilgili olarak, askeri hiyerarşi basamaklarını atlayarak en üst kademeye e-posta göndermek.
3. Bir askerin, bir sorunla ilgili olarak önceki amirlerine danışmadan doğrudan komutanın ofisine gitmesi.

d) Uygun olmayan hitaplarda bulunmak

 Çevresindekilere; nizamlar, emirler ve askeri teamüller ile belirlenmiş olan hitap şekilleri haricinde hitaplarda bulunmaktır. Örneğin,

1. Resmi bir toplantıda, rütbeli bir kişiye “abi” veya “kardeş” gibi lakaplarla hitap etmek.
2. Bir askerin, üst rütbeli birine resmi bir yazışmada ismiyle hitap etmesi.
3. Askeri bir törende, protokol gereği “Komutanım” denmesi gereken birine “Sen” diye hitap etmek.

e) Sorumluluktan kaçmak

Kanun ve nizamlar ile kendisine tevdi edilmiş görevlerin gerektirdiği sorumluluğu üstlenmekten imtina ettiğini gösterecek tavır ve davranışlarda bulunmaktır. Örneğin,

1. Bir askerin, zor bir görevi yerine getirmemek için hasta olduğunu iddia etmesi, ancak gerçekte hasta olmaması.
2. Tehlikeli bir göreve atanmak üzereyken, askerin başka birine devretmeye çalışması.
3. Bir askerin, kendi yetki alanındaki bir sorunla ilgili olarak sorumluluğu başka bir birime veya kişiye atmaya çalışması.

f) Askeri eşyayı uygun kullanmamak

 Hizmete tahsisli bir askeri eşyayı düzgün ve talimatlara uygun kullanmayarak onun zarar görmesine veya aşırı yıpranmasına sebebiyet vermektir. Örneğin,

1. Bir askerin, kendisine tahsis edilen aracı hız sınırını aşarak kullanması ve aracın hasar görmesine neden olması.
2. Askeri bir telsizi, özel görüşmeler için kullanarak bataryasının hızlı tükenmesine sebep olmak.
3. Askeri bir silahı, uygun bakım yapmadan veya talimatları dikkate almadan kullanarak silahın bozulmasına yol açmak.

g) Sağlığın korunması kurallarına uymamak:

 Sağlığın korunması veya salgın ve bulaşıcı hastalıkların önlenmesi için yetkili makamlarca yürürlüğe konulmuş tedbirlere uymamak veya hizmet verdiği ortamdaki kişilerin sağlığını tehlikeye düşürecek fiillerde bulunmaktır. Örneğin,

1. Salgın döneminde, zorunlu olan karantina kurallarına uymayarak diğer askerlere hastalık bulaştırmak.
2. Bulaşıcı hastalığı olan bir askerin, bu durumu saklayarak askeri birliğe katılmaya devam etmesi.
3. Yetkili makamlarca belirlenen hijyen kurallarını yerine getirmeyip, ortak alanları temiz tutmamak

Türk Silahlı Kuvvetleri Personeli İçin Kınama Disiplin Cezasının Olumsuz Etkileri

Kınama cezası, hafif bir yaptırım gibi görünse de, TSK bünyesinde bir askerin kariyeri üzerinde önemli sonuçlar doğurabilir. TSK Disiplin Kanunu’nun 30. maddesine göre, kınama dahil olmak üzere tüm disiplin cezaları, ilgili personelin şahsi dosyasına kaydedilir. Bu kayıtlar, terfi, atama ve diğer idari kararlar sırasında göz önünde bulundurulur. Şahsi dosyada yer alan bir kınama cezası, personelin disiplin anlayışı ve askeri standartlara uyumu açısından olumsuz bir izlenim bırakır ve bu durum, terfi süreçlerinde engelleyici bir faktör olabilir.

Ayrıca, tekrarlanan disiplinsizlikler nedeniyle birden fazla kınama cezası alınması, daha ciddi sonuçların ortaya çıkmasına neden olabilir. 14. maddeye göre, bir asker, aynı suçtan iki yıl içinde tekrar kınama cezası alırsa veya bir yıl içinde benzer derecede iki farklı ceza alırsa, bir derece daha ağır ceza uygulanabilir. Bu düzenleme, TSK’nın tekrar eden disiplin ihlallerini caydırmak ve disiplini korumak konusundaki kararlılığını göstermektedir.

Kınama gibi disiplin cezalarının birikmesi, daha ciddi sonuçlara yol açabilir. 30. madde, disiplin cezalarının personelin TSK’dan ilişiğinin kesilmesi kararlarında dikkate alınacağını belirtir. Özellikle, bir asker belirli bir süre içinde belirli bir sayıda disiplin cezası puanı toplar veya farklı amirlerden birden fazla ceza alırsa, bu kişi hakkında TSK’dan ayırma cezası uygulanabilir.

Örneğin, bir asker, bir yıl içinde 18 disiplin cezası puanı toplar veya farklı amirlerden 12 kez ceza alırsa, disiplinsizliği alışkanlık haline getirmiş sayılır. Bu durumda, sözleşmeli subay ve astsubaylar hariç, subay ve astsubaylar hakkında ayırma cezası verilebilir. Yüksek Disiplin Kurulu, bu tür durumlarda cezaların usulüne uygun verilmediği veya ceza tayininde objektiflikten uzaklaşıldığı kanaatine varırsa, verilen cezaları tamamen veya kısmen kaldırabilir ya da personelin görev yerinin değiştirilmesine ve durumunun bir yıllık deneme süresi sonunda yeniden incelenmesine karar verebilir.

Kınama Cezası Kimler Tarafından Verilebilir?

Kınama disiplin cezası disiplin amirleri tarafından verilebilir. Bu ceza subay, astsubay, uzman erbaş, sözleşmeli erbaş ve sözleşmeli er ile askeri öğrencilere verilebilir. Uzman erbaş, sözleşmeli erbaş ve erler bu cezayı veremez.

Kınama Disiplin Cezasına İtiraz Usulü

Disiplin amirlerince verilen disiplin cezalarına karşı, cezanın tebliğ edilmesinden itibaren iki iş günü içerisinde bir üst disiplin amirine itiraz edilebilir. Bu süre içerisinde itiraz edilmezse uyarma disiplin cezası kesinleşir. Bir üst disiplin amirine yapılan itiraz üç iş günü içerisinde karara bağlanması gerekmektedir.

Kınama Cezası Gerektiren Hallerde, Bir Derece Daha Ağır Ceza veya Bir Alt Ceza Verilmesi ve Disiplin Amirinin Takdir Yetkisi

Disiplin Kanunun 14. maddesinin 1. fıkrası, belirli koşullar altında disiplinsizliklere verilen cezanın bir derece ağırlaştırılabileceğini öngörmektedir. Buna göre, bir personel, disiplinsizlik fiilini işlediği tarihten geriye doğru iki yıl içinde aynı disiplinsizlikten dolayı disiplin cezası almışsa veya bir yıl içinde aynı derecede cezayı gerektiren farklı disiplinsizlikler nedeniyle iki defa ceza almışsa, kınama cezası yerine bir derece daha ağır bir ceza  (hizmete kısmi süreli devam) cezası verilebilir. Bu ağırlaştırma, disiplinsizliğin tekrarlanmasını önlemeyi ve disiplinin caydırıcılığını artırmayı amaçlar.

Örneğin, bir personel, üstüne karşı nezaketsizlik nedeniyle kınama cezası aldıysa ve bu davranışını iki yıl içinde tekrar ederse, ikinci ihlalinde kınama yerine hizmete kısmi süreli devam cezası gibi daha ağır bir ceza ile karşılaşabilir. Bu uygulama, personelin aynı hatayı tekrar etmemesi ve askeri disipline tam anlamıyla uyum sağlaması için caydırıcı bir etki yaratır.

Disiplin Kanunun 14.maddesinin 2. ve 3. fıkraları, disiplin amirlerine, personelin olumlu hizmet geçmişi, sicili, disiplin durumu ve eylemin niteliği gibi faktörleri göz önünde bulundurarak, bir derece daha hafif ceza uygulama yetkisi tanımaktadır. Bu, disiplin amirlerine, disiplinsizlik fiilini objektif bir şekilde değerlendirip, cezayı buna göre hafifletme imkanı sunar.

Disiplin amirleri, örneğin, kınama cezası gerektiren bir durumda, personelin geçmişteki disiplinli davranışları ve sicilinde yer alan olumlu notları göz önünde bulundurarak, bu cezayı uyarma cezasına çevirebilir. Aynı şekilde, disiplin amirleri, uyarma, kınama ve hizmete kısmi süreli devam cezalarını gerektiren disiplinsizliklerde, cezayı tamamen uygulamama takdirine de sahiptir. Bu, özellikle ilk defa disiplinsizlik yapan veya küçük ihlallerde bulunan personel için önemli bir esneklik sağlar.

Kınama Cezasında Zamanaşımı

Disiplinsizliğin disiplin amirleri tarafından öğrenilmesinden itibaren bir ay ve her halde disiplin cezasını gerektiren fiil ve hallerin işlendiği tarihten itibaren iki yıl geçtikten sonra disiplin cezası verilemez. Fiil, inceleme ve araştırma yapmayı gerektirmiş ise, bir ay içerisinde inceleme ve araştırmaya başlanmış olmak ve altı ayı geçmemek kaydıyla, inceleme ve araştırma için geçen süre bir aylık süreye dahil edilmez.

Kınama Disiplin Cezasına Karşı İptal Davası Açılması

TSK Disiplin Kanunu’nun 43/1 maddesi gereğince uyarma, kınama, hizmete kısmi süreli devam disiplin cezaları yargı denetimine kapatılmış olsa da bu durum Anayasa Mahkemesi’nin 2022/10 E 2022/72 sayılı kararı ile bu durumun Anayasaya aykırı olduğu tespit edilmiştir.28 Haziran 2024 tarhili Resmi Gazete’de yayınlanan değişiklikle tekrar bu disiplin cezasına karşı yargı yolu kapatılmıştır.  Ancak, bireysel hak ihlallerine karşı yargı yolunun tamamen kapalı tutulmaması gerektiği unutulmamalıdır. Bu nedenle, uyarma, kınama ve hizmete kısmi süreli devam cezalarının hukuka uygunluğu denetlenebilirlik kapsamında ele alınmalı; gerekirse bu cezalara karşı yapılan işlemlerin hukuka aykırılığı hallerinde adil bir yargılama yapılması temin edilmelidir.