Fazla mesai alacağı, İş Kanunu kapsamında düzenlenmiş olup haftalık 45 saati ya da günlük 11 saati aşkın çalışmalar olarak kabul edilmektedir. İşçi, her 1 saatlik fazla çalışmasının karşılığı olarak normal saatlik ücretinin 1,5 katı kadar ücrete ya da 1 saat 30 dakika serbest zaman kullanımına hak kazanmaktadır. Fazla çalışmanın ispatında puantaj kayıtları, işyeri iç yazışmaları gibi yazılı delillerin yanında tanık beyanları da delil olarak kabul edilmektedir. Tanık beyanlarına itibar edilebilmesi için tanıkların, işçi ile aynı dönem çalışma yapmış ve işçinin çalışmasına şahit olmuş kimseler olması gerekmektedir.
Genel anlamıyla fazla mesai bu şekilde tanımlanmakla birlikte bir kısım meslek gruplarının fazla mesai talepleri yönünden ayrık durumlar bulunmaktadır. Söz konusu ayrımlar Yargıtay içtihatlarıyla kabul görmektedir.
1. Üst Düzey Yöneticilerin Fazla Çalışma Ücreti Talebi
Yargıtay çalışma saatlerini kendi inisiyatifi ile belirleyebilen işçilerin fazla mesai talebinde bulunamayacağı görüşündedir. Üst düzey yöneticilerin de genellikle çalışma şartlarını kendileri düzenleyebildikleri bilinmektedir. Ancak işçinin üst düzey yönetici olması başlı başına fazla mesai ücreti talep edemeyeceği anlamına gelmemektedir.
Fazla mesai talepli bir dosyada işçinin öncelikle üst düzey yönetici konumunda olup olmadığının tespiti gerekecektir. Şayet işçi işe alma, işten çıkarma yetkisini haiz ise, işveren vekili konumunda ise veya işletmeyi sevk ve idare ediyorsa işçinin, üst düzey yönetici konumunda olduğu kabul edilebilecektir.
Yargıtay üst düzey yönetici konumunda olan çalışanın fazla mesai ücret talep edemeyeceğinin kabul edilebilmesi için öncelikle, görev ve sorumluluklarının gerektirdiği ücretinin ödenip ödenmediğinin incelenmesi gerektiğini belirtmiştir. İşçinin ücretinin yüksekliği öncelikli olarak dikkate alınmaktadır.
Bir diğer husus ise işçinin, kendi çalışma saatlerini düzenleyebilme yetkisinin olup olmadığıdır. İşçi çalışma saatlerini kendisi planlayabiliyorsa fazla çalışma ücreti talep edemeyecektir.
Ancak işçi her ne kadar üst düzey yönetici konumunda olsa da aynı işyerinde emir ve talimat aldığı bir başka yönetici bulunması halinde işçinin çalışma saatlerini belirleme yetkisinin olmadığı kabul edilmektedir. İşçinin talimat aldığı başka bir yönetici ya da şirket ortağı bulunması halinde, işçiye fazla çalışma yapması yönünde talimat verilip verilmediği de araştırılmalıdır. Açık bir talimat bulunmuyorsa, işçinin fazla çalışma ücreti talebi reddedilecektir.
Fazla çalışmaya ilişkin talimatın varlığı halinde de üst düzey yönetici konumunda olan işçinin yasal süreyi aşan çalışmalarının fazla çalışma olduğunun kabulü ile fazla mesai ücreti talep edebileceği kabul edilmektedir. Örneğin, aşçıbaşı olan işçi her ne kadar mutfak ekibinin başı konumunda ise de işletme sahibinin emir ve talimatları doğrultusunda ve işletme sahibinin belirlediği çalışma saatlerinde çalışma yaptığından fazla mesai ücreti talep edebileceği kabul edilmektedir.
2. Apartman Görevlilerinin Fazla Çalışma Ücreti Talebi
Apartman görevlilerinin kendine özgü çalışması olduğu, serbest zaman kullanma imkanı bulunduğu, ara dinlenme sürelerinin yasal düzenlemelerden fazla olduğu bilinmektedir. Genel anlamıyla, kapıcılık işi çağırıldığında iş yapma, günlük ve haftalık program üzerinden belirlenen işleri belirli zamanlarda yapma, başkaca zamanlarda bekleme üzerine kurulu kabul edilmekte olup fazla mesai yapılamayacağı görüşü hakimdir.
Çalışma yaptıkları apartmandaki dairede yaşıyor olmaları, günün her saatinde aktif çalışma yapmamaları ve rutin işlerinin her an yapılmıyor olması sebebiyle apartman yöneticilerinin fazla çalışma taleplerinde özel birkaç hususun ayrıca değerlendirilmesi gerekmektedir.
Apartman görevlisinin çalışmasının tespiti bakımından çalışma yapılan apartmandaki daire sayısı, apartmanda yapılan görevlerin, varsa bakımından sorumlu olduğu bahçenin alanının ve bakımının ortalama süresinin tespiti gerekmektedir. Çalışma yapılan alanın tespiti bakımından mahkemece keş if yapılması yerinde olacaktır. Özellikle sitelerde çalışan kapıcıların daire sayısının fazla olması ve dolayısıyla işlerin daha uzun sürede tamamlanıyor olması sebebiyle fazla çalışma yapabilecekleri kabul edilebilmektedir.
Yine apartman görevlisinin fazla çalışmasının tespiti bakımından yaz dönemi ve kış dönemi yapılan çalışmaların da ayrımının yapılması gerekmektedir. Bilhassa apartmanın ısınma şekli de kış çalışmasında önem arz etmektedir. Bölge Adliye Mahkemesi kararlarında, doğalgaz ile ısınan apartmanlarda kış döneminde başkaca koşulların da olmaması halinde fazla çalışma yapılamayacağını kabul etmekteyken (Konya BAM, 7HD, 13.02.2020, 2020/109 E. 2020/216 K.), kömürle ısınan apartmanlarda ise kış aylarında bu konuda ayrıca mesai yapıldığından diğer işlerle birlikte fazla mesai yapılabileceğini (Ankara BAM, 7HD, 26.11.2019, 2018/2249 E. 2019/3089 K.) kabul etmektedir.
3. Banka Çalışanlarının Fazla Çalışma Ücreti Talebi
Bankaların tüm işlemlerinin kayıtlara dayalı olduğu bilinmektedir. Banka çalışanlarının fazla mesai talebiyle açmış oldukları davalarda da fazla çalışmanın log kayıtları üzerinden değerlendirilmesi gerekmektedir. Log kayıtlarının değiştirilebilir olduğu hallerde, kayıtlara güvenin sarsılması sebebiyle fazla mesainin ispatında tanık beyanlarıyla değerlendirme yapılması gerekecektir.
Log kayıtları, bilgisayarın açılış-kapanış saatlerini gösterir kayıtlardır. Ancak bunun doğrudan işe giriş çıkış saatini gösterir kayıtlar olduğunun kabul edilmemesi gerekmektedir.
Örneğin Yargıtay bir kararında; 09:00-18:00 saatleri arasında çalışma yapan bir bankada, log kayıtlarında bilgisayar açılış saatinin 9dan önce olduğu hallerde çalışma başlangıç zamanının log kayıtlarına göre, saat 09:00’dan sonrasını gösterdiği hallerde de çalışmanın bankanın açılış saati olan 09:00’da başladığının kabul edilmesi, yine bilgisayar kapanış saatinin 18:00’dan önce olduğu günlerde çalışmanın 18:00’da, 18:00’dan sonra göründüğü günler içinse log kayıtlarında yazan saatte bittiğinin kabul edilmesi ile fazla çalışmanın tespitinin gerektiğine hükmetmiştir. (Yargıtay 9HD, 11.01.2021, 2020/3840 E. 2021/180 K.)
Bir diğer Yargıtay kararında ise çalışma süresinde log kayıtlarının eksik olduğu dönemler içinse fazla mesainin tanık beyanları ile tespit edilmesi gerektiğine hükmedilmiştir. (Yargıtay 22HD., 13.03.2019, 2017/20033 E. 2019/5832 K.)
4. Uzun Yol Tır Şoförlerinin Fazla Çalışma Ücreti Talebi
Uzun yol tır şoförlerinin fazla çalışma taleplerinin değerlendirilmesinde yurt içi ve yurt dışı çalışması yönünden ayrım yapılmaktadır. Yargıtay’ın yerleşmiş görüşüne göre; yurt dışı seferi yapan tır şoförleri fazla çalışmalarını yalnızca tanık deliliyle ispatlaması mümkün olmamaktadır. Yurt içi çalışması olan tır şoförleri ise fazla çalışmalarını yazılı delil veya tanık delili ile ispatlayabilmektedir. Ancak takometre kayıtlarının bulunması halinde fazla çalışmaların tespiti kayıtlara göre yapılmalıdır. Takograf kayıtları aracın çalışma saatlerini göstermektedir.
Karayolları Trafik Yönetmeliği‘nin 98/A maddesi gereği tır şoförleri açısından günlük toplamda 9 saat ve devamlı olarak 4,5 saatten fazla araç sürmek yasak kabul edilmektedir. Tanık beyanlarına dayanarak yapılan hesaplamalarda yasal sınırlamaların da dikkate alınması gerekecektir. Söz konusu kısıtlama uzun yol tır şoförleri için geçerli kabul edilmekteyse de, hafriyat şoförlerinin yükleme-boşaltma esnasında da çalışmalarının devam etmesi nedeniyle Yönetmelik hükmü dikkate alınmayacaktır.
5. İşin Mevsimsel Olarak Yapılamadığı Zamanların Belirlenmesi
Yapılan işin mevsime bağlı olması veya belirli sıcaklıkların altında-üstünde yapılabiliyor olması durumlarında mevsimsel olarak hava durumunun işin yapılması için uygun olup olmadığı araştırılmalıdır. İşin yapılmasının uygun olmadığının tespit edildiği günlerde işçinin fazla mesai yapmadığı kabul edilmelidir.
6. İcap Nöbetinde Çalışan Doktorun-Hemşirenin Fazla Çalışma Ücreti Talebi
İcap nöbeti, işçinin herhangi bir ihtiyaç anında işverenin çağrısına hazır beklediği süreçtir. İcap nöbeti süreci işveren veya işçinin belirlediği yerde geçirilebilir. Örneğin bir doktor, çağrının gelmesini evinde bekleyebilmektedir.
Yargıtay nöbet sürecinin tamamının çalışma süresinden sayılmaması gerektiği görüşündedir. Ancak çağrı üzerine işçinin evinden işyerine gitmek için yolda geçirdiği süre de çalışma süresinden sayılmalıdır.
İşçinin bekleme sürecinde işyerine gitmesini gerektirecek bir durumun meydana gelmemesi durumunda işçinin çalışmadığının varsayılması hakkaniyete aykırı olacaktır. Yargıtay böylesi durumlar için; fiilen daha fazla çalışıldığının ispatlanmaması halinde işçinin, nöbette geçen sürenin 1/8’ini çalışma süresi olarak kabul etmektedir.
Fazla Mesai Alacağı Nasıl Talep Edilir? yazımız için tıklayınız.