Nafaka, boşanma sebebiyle ekonomik güçlüğe düşecek olan taraf lehine mahkemece hükmedilen maddi yardım olarak nitelendirilmekte olup boşanma neticesinde maddi zorluğa düşecek olan tarafı korumak amacıyla düzenlenmiştir. Yine koruma kapsamında nafakanın ödenmemesi hali İcra ve İflas Kanunu kapsamında suç olarak düzenlenmiş ve tayzik hapsi gibi ciddi yaptırımlar öngörülmüş olup nafaka borçlusunu ödeme yapmaya yöneltmek hedeflenmiştir.
Bu makalemiz ile nafakanın hukuki niteliği, nafaka türleri, ödenmeyen nafaka alacaklarının ne şekilde talep edilebileceği ve nafakanın ödenmemesi durumunda nafaka borçlusuna uygulanacak yaptırımın neler olduğu açıklanacaktır.
Nafaka Nedir?
Boşanma veya ayrılık sürecinin yaratacağı etkilerden biri de eşlerin evlilik birliğinde birbirlerine sağladıkları maddi desteklerdir. Eşler, yollarını ayırdıklarında geçimlerini sağlamakta güçlüğe düşebilirler. Diğer yandan ekonomik olarak güçlüğe düşmeseler dahi müşterek çocuğun varlığı halinde bakım yükümlülüğünün ebeveynlerden birine bırakılması halinde diğerinin çocuğun bakımına maddi olarak destek olması gerekebilir. Bu gibi hallerde eşlerden birinin diğerine mahkeme kararı doğrultusunda ödemekle yükümlü olacağı maddi yardıma nafaka denmektedir.
Nafaka Türleri Nelerdir?
Nafaka, Türk Medeni Kanunu kapsamında ayrıma tabi tutulmuştur. Boşanma veya ayrılık davasına bağlı olarak eşlerden birinin diğer eş veya müşterek çocuk lehine ödemesi gerekecek olan nafakanın dışında, boşanma haricinde, kişinin kanunen bakmakla yükümlü sayılacağı kimselerin o kişinin maddi desteğine ihtiyaç duyması halinde de talep edilebilecek olan nafaka türü özel olarak düzenlenmiştir. Bu yazımızda nafaka türlerine kısaca değinilecek olup nafaka davası ve nafaka türleri hakkında detaylı bilgi için: tıklayınız.
- Tedbir Nafakası: Tedbir nafakası, boşanma veya ayrılık davası sürecinde, yargılama devam ederken, eşlerden biri tarafından boşanma nedeniyle yoksulluğa düşecek olan eş lehine veya velayet hakkı tedbiren kendisine verilmiş olan eş lehine ödemekle yükümlü olacağı nafakadır. Yargılamanın sona ermesiyle birlikte tedbir nafakası da sona erer.
- Yoksulluk Nafakası: Yoksulluk nafakası, eşlerden birinin boşanma veya ayrılık davası neticesinde, evlilik birliği içerisinde eşinde görmüş olduğu maddi desteğin kesilmesinin ardından geçimin sağlamakta zorluğa düşmesi sebebiyle lehine hükmedilen nafaka türüdür.
- İştirak Nafakası: Müşterek çocuğun bakımı, velayet hakkı boşanma davasının ardından eşlerden birine bırakılmaktadır. Kişisel ilişki günleri haricinde çocuk, karar gereği ebeveynlerinden biriyle birlikte yaşamaktadır. Bu nedenledir ki velayet hakkı kendisine bırakılmaya eşin, çocuğun bakımının gerektirdiği maddi ihtiyaçlara katılması maksadıyla iştirak nafakasına hükmedilmektedir.
- Yardım Nafakası: Yardım nafakası, boşanma davasından bağımsız bir nafaka türüdür. Kişinin kanunen bakmakla yükümlü sayılacağı kimselerin, anne, baba, kardeş, anneanne, babaanne, dede gibi, o kişinin yardımına muhtaç olması halinde talep üzerine hükmedilen nafaka türüdür.
Nafaka Alacağı Nasıl Talep Edilir?
Nafaka alacağına genellikle aylık olarak hükmedilmektedir. Nafaka borçlusunun, ödemekle yükümlü olduğu nafaka bedelini süresinde veya tam olarak ödememesi halinde, nafaka alacaklısının birikmiş nafaka alacağını talep etme hakkı doğmaktadır. İcra takibi yoluyla talep edilebilecek olan nafaka alacağı, türüne göre ilamlı icra takibi ve ilamsız icra takibi olarak ayrı yollarla talep edilebilmektedir.
Tedbir nafakasına henüz boşanma veya ayrılık davası devam etmekteyken mahkeme tarafından oluşturulan ara karar ile hükmedilmektedir. Ara karar niteliği gereği bir ilam olmadığından, tedbir nafakası alacağı için ilamsız icra takibi yoluna başvurulmalıdır. İlamsız icra takibinde yetkili icra müdürlüğü nafaka borçlusunun yerleşim yeri yetkilidir.
Yoksulluk ve iştirak nafakası ile boşanma veya ayrılık hükmünün kesinleşmesi ile birlikte doğan bir yükümlülük olup ilama bağlı alacaklardandır. Dolayısıyla ilamlı icra takibi yoluyla talep edilebilmektedir. İlamlı icra takiplerinde ülkede yer alan herhangi bir icra dairesinde takip başlatılması mümkündür.
Gecikilen her ay için ayrı icra takibi başlatılabileceği gibi tek bir icra takibi ile birikmiş nafaka borcunun da tahsili talep edilebilir. Nafaka alacaklarında zamanaşımı olarak genel zamanaşımı süresi uygulanmakta olup geriye dönük 10 yıllık alacak talep konusu yapılabilmektedir.
İcra takibinin ardından nafaka borçlusuna ödeme emri tebliğ edilecektir. Tebliği takip eden 7 günlük yasal süre içerisinde ödeme yapılmaması veya takibe itiraz edilmemesi halinde takip kesinleşecek ve borçlunun malvarlığı üzerinde haciz uygulanabilecektir. Nafaka borçlusunun taşınmazlarına, araçlarına, banka hesaplarına, maaşına haciz uygulanabilmektedir. Nafaka alacaklarına özel olarak borçlunun emekli maaşına ve işsizlik maaşına da haciz uygulanması mümkündür.
Maaş haczi kural olarak kişinin maaşının ¼’üne uygulanabilmekle beraber güncel nafaka alacağı taleplerinde maaşın tamamına haciz uygulanması mümkündür. Birikmiş nafaka alacağının talep edilmesi halinde ise yine ¼ haciz uygulanacaktır.
Yine güncel ve birikmiş nafaka alacaklarında haciz sırası farklılık göstermektedir. Güncel nafaka alacağına ilişkin haciz uygulandığında hacizde 1. sırada yer almaktadır. Birikmiş nafaka alacaklarında ise haciz sırası, genel kurala göre işlem görecektir.
Nafakanın Ödenmemesi Nedeniyle Tazyik Hapsi Cezası
Nafaka borçlusunun, nafaka ödeme borcunu gereği gibi yerine getirmemesi hali, nafaka alacaklısının şikayetine tabi olmak kaydıyla, suç olarak düzenlenmiştir. İcra ve İflas Kanunu’nun 344. maddesinde yer alan düzenlemeye göre;
“Nafakaya ilişkin kararların gereğini yerine getirmeyen borçlunun, alacaklının şikâyeti üzerine, üç aya kadar tazyik hapsine karar verilir. Hapsin tatbikine başlandıktan sonra kararın gereği yerine getirilirse, borçlu tahliye edilir.
Borçlunun, nafakanın kaldırılması veya azaltılması talebiyle dava açmış olması halinde, ileri sürdüğü sebepler göz önünde bulundurularak, tazyik hapsinin uygulanması bu davanın sonuna bırakılabilir.”
Nafaka borçlusu aleyhine tayzik hapsi uygulanabilmesi birtakım şartlara bağlanmıştır. Öncelikle nafaka borcuna ilişkin icra takibi başlatılmışmış olması ve nafaka borcunun icra takibine rağmen ödenmemiş olması zorunludur. Nafaka borcunun ödenmemiş olması suçun oluşması için tek başına yeterli olmayacaktır.
Yine icra takibinin başlatılmış olmasının yanında, nafaka alacaklısının ayrıca şikayette bulunması gerekmektedir. Nafaka borcunu ödememe suçu şikayete tabi olarak düzenlenmiş suçlardan olup mahkemece veya icra müdürlüğünce kendiliğinden dikkate alınmamaktadır. Şikâyet süresi 3 ay olarak öngörülmüştür. Nafakanın ödenmemesi üzerinden 3 ay geçmesi halinde bu borç yüzünden şikayette bulunulamayacaktır.
Nafaka borcunu ödememe suçu bakımından önem arz eden bir diğer husus ise tek bir aylık nafaka bedelinin ödenmemesi suçun oluşması için yeterli değildir. Bir diğer deyişle icra takibinin ardından son 3 aylık nafakanın ödenmemesi halinde şikayetçi olunabilmektedir. Birikmiş nafaka alacaklarının takibe konu edilmesi halinde bu hüküm uygulanamamaktadır.
Koşulların oluşması halinde, şikayet üzerine yapılacak yargılama neticesinde, nafaka borçlusu aleyhine 3 aylık tayzik hapsine hükmedilecektir. Tayzik hapsi, kişinin adli siciline kaydedilmemektedir. 3 aylık tazyik hapsi hükmü, nafaka borcunu ortadan kaldırmamaktadır. Borçlu, tayzik hapsinde iken borcu devam etmekle birlikte, nafaka borcunun tamamını ödemesi halinde tahliye edilmesine karar verilecektir. Nafaka borcunun ödenmemesi durumunda ancak süre sonunda tahliyesi mümkün olacaktır.
Nafaka borcunun ödenmemesi suçu hususunda şikayet üzerine yargılama yapmakla görevli mahkeme icra ceza mahkemeleridir. Yetkili mahkeme ise icra müdürlüğünün bulunduğu yer mahkemesidir.
Sonuç
Nafaka, yoksulluğa düşecek olan eş lehine, diğer eş tarafından ödenmesine hükmedilen maddi destektir. Yasa, yoksulluğa düşecek olan tarafı korumayı hedeflemiştir. Bu nedenle, nafaka alacaklarının tahsilini kolaylaştırmak ve nafaka borçlusunu, borcunu ödememekten caydırmak maksadıyla düzenlemeler getirilmiştir. Nafaka alacağı, icra takibi yoluyla talep edilebilmekte olup nafaka türüne göre takip türü de değişmekte olup bu hususa dikkat edilmesi gerekmektedir. Nafaka alacağı talepli icra takiplerinde haciz tatbikine ilişkin de bazı özel durumlar mevcut olup nafaka alacağının tahsiline öncelik verilmektedir.
Nafaka borcunun ödenmemesi suç olarak düzenlenmiş olup bu suçun oluşması da bir kısım koşullara tabidir. Ödeme yapılmaması halinde, nafaka alacaklısının icra takibi başlatması, bu takibin güncel nafaka borçlarına ilişkin olması, takibe rağmen son 3 aylık sürede nafaka borcunun ödenmemiş olması ve nafaka alacaklısının bu hususta süresi içerisinde şikayette bulunması gerekmektedir. Birikmiş nafaka alacaklarının takibe konu edilmesi halinde şikayetçi olunamamaktadır. Bu noktada icra takibi başlatılırken ve şikayet başvurusunda bulunurken hukuki destek almasında fayda vardır.
Nafaka borcunun ödenmemesi suçunun koşulları oluştuğu takdirde, nafaka borçlusu aleyhine 3 aylık tayzik hapsine hükmedilecek olup talep edilen nafaka borcunun ödenmesi durumunda nafaka borçlusu süreyi beklemeksizin tahliye edilecektir.